Józef K Józef K
1225
BLOG

Hinduizm: wedy i wierzenia

Józef K Józef K Kultura Obserwuj notkę 10

Jak napisałem w poprzedniej nocie, Rygweda stanowi zbiór ponad 1000 hymnów pochwalnych, ułożonych w dziesięć mandali. Wyrażają one zaangażowanie religijne wyznawców hinduizmu w postaci modlitw adresowanych do jednego lub częściej do dwu lub więcej bóstw zwanych dewami (odpowiednik łacińskiego słowa deus i angielskiego deity). Bóstwa te "przebywają" w trzech środowiskach: w ziemi, w niebie i w powietrzu.

Początkowo Ariowie jako nomadzi nie mieli żadnych stałych świątyń i swe obrządki religijne odprawiali pod gołym niebem. Wycinali na pewnej płaszczyźnie trawę i w środku budowali prymitywny ołtarz, na którym były instalowane trzy paleniska, reprezentujące wspomniane trzy środowiska bóstw.

Miejsca przed ołtarzem były rezerwowane dla niewidzialnych bóstw. Ofiary składały się z jednego lub więcej darów, takich jak klarowane (oczyszczone) masło (ghee), ziarna zbóż i święty napój soma z halucynogennego grzyba. Stosowano również ofiary krwawe: koza, owca, krowa, wół, koń (ofiara z konia była uważana za najbardziej wartościową).

Obrządki religijne i ofiarne spełniali różni kapłani. Na ich czele stał bramin, który osobiście prowadził centralną świętą uroczystość i odprawiał modlitwę kierowaną do brahmana.

Słowo 'brahman' ma wiele znaczeń. Najogólniej reprezentuje ono bezosobowy aspekt Absolutu posiadający w pełni cechę wieczności. Jest to słowo święte, oznaczające świętą wiedzę i zawierające magiczną siłę. Jest ono również stosowane w odniesieniu personalnym jako do bóstwa nieśmiertelnego, wszechobecnego, Tego, który stale rządzi tym światem.

Na tym nie koniec złożoności interpretacji słowa 'brahman'. Uważa się również, że 'brahman' stanowi byt empiryczny, istniejący we wszystkich tworach wszechświata. Natomiast 'atman' stanowi niewidzialne 'ja' czyli byt transcendentny, związany z 'brahmanem' i który dotyczy każdej żywej istoty.

Dalsze skomplikowanie tych opisów występuje w  różnych świętych księgach hinduizmu, szczególnie w Upaniszadach, krótko omawianych dalej. Biorąc pod uwagę dużą długość i skomplikowanie często stosowanych nazw, studiowanie zasad hinduizmu dla współczesnego człowieka jawi się jako nadzwyczaj trudne, a ich interpretacje są niepewne.

Bramin odprawiał modły do określonych bogów. Uważano, że wypowiadane przez niego w święte sylaby nabierały świętej mocy właśnie w momentach wypowiadania.

Z upływem czasu były baśniowo kreowane nowe bóstwa obejmujące sferę kosmiczną. Kosmos zaczęto uważać za strukturę uświęconą przez pierwotną ofiarę (np. świętej krowy, konia lub człowieka) - w wyniku której powstał materialny świat i życie. Na przykład, pierwotny stwórca Purusza  miał dać początek licznym bóstwom w rezultacie własnego rozpadu podczas świętej ofiary początkowej.

Ta koncepcja pierwotnej świętej ofiary jako aktu stworzenia kosmosu nieco przypomina znaną teorię powstania kosmosu w rezultacie "wielkiego wybuchu".

Mitologiczne wierzenia hinduistyczne obejmują wiele różnych bóstw oraz operują wieloma nazwami bóstw, pierwotnych tworów i wieloma ich znaczeniami. M.in. uważano, że "na początku" istniało "Złote Jajo" czyli "Zarodek", z którego dopiero wykluł się boski Kreator bóstw, ludzi i zwierząt. Istniały również związki z bóstwami występującymi wcześniej w mitach Persów, Greków i Rzymian.

Za szczególnie potężnego był uważany bóg Indra. Jak podaje Wiki, był to "najważniejszy z bogów panteonu wedyjskiego, najczęściej wymieniane w Rygwedzie bóstwo, król bogów. Był panem wojny, uosobieniem odważnego wojownika, bohatera, ale także hulaki, który nadużywał somy, zwielokrotniającej jego moc. Władał deszczem, burzą, błyskawicą i gromem, a ponieważ zsyłał życiodajne deszcze, uważano go także za boga płodności. Jego bronią był piorun. Małżonką Indry jest Indrani zwana też Sachi Devi - piękna bogini gniewu i zazdrości o tysiącu oczu."

Generalnie w hinduizmie występuje jednak HENOTEIZM, czyli naprzemienne wynoszenie różnych bóstw na "najwyższą" pozycję, bez wyróżniania któregoś z nich na stałe.

Za "szkodliwe" bóstwo był uważany bóg Rudra (Śiwa), który był odpowiedzialny za sztormy i burze schodzące z gór Himalajów. Nie był on sojusznikiem Ariów, lecz ich wrogiem, którego trzeba było przebłagiwać. Później zyskał on również przymioty uzdrowicielskie.

Moralnie najwyżej nad wszystkimi bogami stał bóg Waruna, który stał na straży porządku naturalnego i moralnego . On ustalał prawa naturalne i zobowiązywał ludzi do ich przestrzegania. Był sędzią, który wykrywał grzech, prawdę i fałsz. Gdy człowiek zgrzeszył, to musiał się zwracać do Waruny z prośbą o wybaczenie (analogia do późniejszych rytuałów chrześcijańskich). Waruna był również wiązany z perskim bogiem Mitrą, który podobnie był patronem lojalności i przestrzegania prawa.

Istniały również bóstwa liturgiczne, które wywoływano wyłącznie podczas obrządków religijnych:  Agni, Soma i Brihaspati.

Agni był bogiem ognia, zwłaszcza ognia pielęgnowanego na ołtarzach. Ponieważ ogień oczyszcza, więc Agni był również wzywany do usuwania grzechu i winy. Chronił przed demonami, w szczególności domy, w których był czczony. Był uważany za dobrego patrona małżeństw i pomocnego mediatora między ludźmi i bogami.

Soma to nazwa boga, nazwa rośliny stosowanej do wyrobu halucygennego napoju, oraz nazwa tego słynnego napoju.  Jako bóg i napój był niezbędny przy składaniu ofiar. Napojowi przypisywano dar udzielania nieśmiertelności.

Brihaspati udzielał boskiej mocy słowom modlitw. Bez niego modlitwy byłyby tylko pustym dźwiękiem. Wiele zależało od bramina, który odprawiał modły, gdyż od jego prawidłowej wymowy zależała skuteczność modlitwy.

Tajemnica Początku Wszechświata jest również poruszana w jednym z ostatnich hymnów Rygwedy. Podobnie jak w innych mitologiach i religiach jest mowa o ciemności, bezgranicznym morzu, życzeniu (słowie) Ducha, energii. Padają ważne pytania, na które nie ma odpowiedzi, np. "Któż wie, jak ten świat powstał? Czy został stworzony czy powstał samoistnie?". Warto na te pytania zwrócić uwagę, gdyż w mitologiach egipskich i w Biblii takich pytań nie ma - tam przedstawia się od razu pewne teorie, rzecz prosta, bez możliwości udowodnienia prawdy.

Jakkolwiek Ariowie opanowali dolinę Gangesu i wprowadzili tam kulty wedyjskie, istniały również obszary, gdzie ludność miejscowa utrzymała swą niezależność. W tych miejscach powstały inne ruchy religijne: dżinizm i buddyzm. W miarę upływu czasu Ariowie stali się osiadłymi mieszkańcami Indii i ich dawne tradycje plemion wędrownych zanikły.

Ok. 500 lat p.n.e. zostały wydzielone cztery główne grupy społeczne określane jako "kasty": bramini (kapłani), rządzący (Radżowie), zwykli ludzie - wytwórcy (robotnicy), oraz ludzie - sługi. Pierwsze trzy grupy starają się trzymać jak najdalej od ostatniej grupy.

Obecnie w Indiach  istnieje również wiele kast, które nie są zaliczane do żadnej z wymienionych czterech grup. Osoby z takich kast stanowią najniższy poziom kastowości i są określane jako "niedotykalne". Niedopuszczalne są małżeństwa międzykastowe, a także wiele innych, wspólnych czynności. Członkowie każdej kasty starają się o wyniesienie jej przed inne.

Migracja Ariów w dół Gangesu dała braminom wielką władzę. Radżowie byli zajęci zdobywaniem i administracją nowych terytoriów, przekazując braminom funkcje religijne. Doszło do tego, że bramini stali się w pewnym sensie ważniejsi od bogów. Wierzono bowiem w magiczną, sprawczą moc wypowiadanych przez braminów modlitw - których bogowie MUSIELI wysłuchiwać. Do każdej z wed dołączano wskazówki (Brahmany), które zawierają szczegółowe instrukcje i uzasadnienie różnych elementów rytuałów ofiarnych oraz objaśnienie ich sensu.

Rytuały PUBLICZNE były długie i wykonywane z okazji zbiorów zbóż, z okazji pełni lub nowiu księżyca, na początku wiosny, dla uczczenia zwycięstw w wojnach, przy konsekracji królów, a także w celu przebłagania bogów i uzyskania ich przychylności.  Najdłuższym takim rytuałem była Ashvamedha (ofiara konia), która trwała rok i angażowała 609 zwierząt.

Rytuały DOMOWE były znacznie prostsze i krótsze. Rano i wieczorem ofiarowano ryż lub jęczmień bogowi ognia (Agni) w postaci "świętego ognia" (Agnihotra).

Z Wedami związane są złożone teksty filozoficzno-religijne - Upaniszady.  Są to teksty pochodzące z VIII-III w. p.n.e. i należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Dwanaście z nich nosi miano "Wielkich". Wchodzą one w skład czterech świętych Wed i noszą nazwę Wedanta, co znaczy "koniec Wed". Upaniszady są uznawane za teksty święte przez praktycznie każdego hinduistę. Stanowią one formy dialogu z "nauczycielem" o wiedzy, o sensie życia i naturze rzeczywistości.

Równie ważnym, świętym tekstem jest Bhagawadgita  (Pieśń Pana) – dzieło powstałe prawdopodobnie między III a II w. p.n.e. Jest to jeden z niewielu tekstów łączących praktycznie wszystkich hinduistów i stanowi jedno z głównych źródeł wiary dla wielu.

Teksty Upaniszad, Bhagawadgity i Brahmasutry stanowią podstawy klasycznej filozofii indyjskiej

Wedanta zakłada, że realna natura człowiecza jest święta, że Bóg istnieje we wnętrzu każdego człowieka. Religia stanowi poszukiwanie Siebie, czyli Boga. Jest to najważniejszy cel w życiu człowieka. Najlepszą drogą do osiągnięcia tego celu jest oderwanie się od materialnego świata. Przez ascezę, medytację i ćwiczenia osiąga się "porzucenie ciała" i "uwolnienie duszy".

W staraniach do właściwej interpretacji rzeczywistości dużą wagę przykłada się się do mocy ognia i żaru: w ołtarzu, w słońcu i w dziele stworzenia przez Brahmana. Twórczy żar jest wszędzie. Żar słońca odparowuje wilgoć  z lądu i morza tworząc deszcze. Ten sam żar powoduje dojrzewanie zbóż i owoców. Ogień jest potrzebny do przygotowania ofiar i pożywienia w domach. Ciepło w żołądku jest niezbędne do trawienia. Wszystkie zdarzenia w ciele ludzkim i poza nim wymagają obecności ciepła. Światło jest również formą ciepła. W ten sposób dochodzi się do do zjednoczenia wszystkich zdarzeń i bogów w formie wszechogarniającego żaru.

Studiowanie tekstów Upaniszad jest oparte na mistycyzmie, a nie tylko na poszukiwaniu wiedzy. Dąży się do osiągnięcia nadnaturalnego stanu ekstazy, gdy dusza ludzka jest zjednoczona z Brahmanem. Definiowane są jednak różne stany świadomości związane z ekstazą, co znacznie komplikuje zrozumienie tych stanów.

Istnieje również doktryna periodycznego niszczenia i ponownego tworzenia świata. Falowa struktura tego nieskończonego procesu powtarza się w wielu postaciach, także w odniesieniu do życia ludzkiego. Nazwą SANSARA oznacza się wiarę w sekwencję przenoszenia się niezniszczalnej duszy (atmana) w różne (niższe lub wyższe) formy życia w kolejnych jego etapach (reinkarnacja). Może to być zwierzę, robak, roślina, lub dusza w piekle. Wierzenia hinduistyczne obejmowały "piekło" jako stan cierpienia. Jako swoista "deska ratunku" oferowana jest "moksha" - wierzenie stanowiące uwolnienie od wiecznej sekwencji sansary, oczywiście pod pewnymi warunkami.

Z kolei PRAWO KARMY oznacza, ze wszystkie uczynki z bieżącego życia mają wpływ na kształtowanie się losu człowieka w następnym życiu. Prawo to jest traktowane jako prawo natury. Szczegóły tego prawa są jednak oparte na domysłach, w tym także na domniemanej "sprawiedliwości".

WNIOSKI. Wczesne wierzenia hinduistyczne mają wydźwięk pesymistyczny. System kastowy, zwłaszcza obejmujący licznych "niedotykalnych", jest niesprawiedliwy i odpychający. Nie ma wystarczająco przekonywujących argumentów do uzasadnienia, w jaki sposób tworzone były pierwsze podziały kastowe między ludźmi. Jak się wydaje, głównym powodem tworzenia kast była chęć utworzenia przez braminów i ludzi rządzących licznej grupy ludzi bezwarunkowo podległych, których można dowolnie wykorzystywać jako bezpłatną siłę roboczą.

Skomplikowane opisy wierzeń, różnorodne nazwy i bardzo złożone, wielokrotnie powtarzane rytuały modlitewne mogą utrudniać praktykowanie wierzeń hinduistycznych oraz rozumienie i interpretację religijnych tekstów hinduistycznych przez ludzi z innych kręgów kulturowych. Hinduizm zaspokaja jednak religijne potrzeby wielu ludzi na Dalekim Wschodzie - podobnie jak ma to miejsce w innych religiach (moja wcześniejsza notka).

Porównując religie hinduistyczne z innymi religiami (egipską, judaistyczną, chrześcijańską, islamską) można zauważyć ten sam charakterystyczny związek kapłanów oraz elit rządzących w celu zdobycia panowania nad ludźmi nie zaliczającymi się do tych klas ("kast").  Wiara stanowi podstawę do tworzenia religii.

 

Źródło: David S. Noss, A History of the World's Religions, Twelfth Edition, Pearson / Prentice Hall, 2008

Józef K
O mnie Józef K

Józef K.: wszechstronne zainteresowania, zdecydowane poglądy, liberał Kontakt Witryna internetowa

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura